روزه کفّارهروزه کفّاره از اقسام روزه واجب است واز احکام آن در باب صوم سخن گفته‌اند. ۱ - معنی روزه کفّارهروزه کفّاره از اقسام روزه واجب و منشأ وجوب آن ارتکاب بعضى اعمال است. ۲ - اسباب وجوب روزه کفارهامور متعددی اسباب وجوب روزه کفاره است از جمله: افطار روزه ماه رمضان، افطار روزه قضای ماه رمضان پس از زوال، افطار روزه نذر معین، قتل عمد، قتل خطا، ظهار، جزای صید، کفّاره کوچ عمدی از عرفات پیش از غروب آفتاب و غیر این‌ها. ۲.۱ - موارد وجوب روزه کفاره به سبب افطار روزهبه نظر امام خمینی، روزه کفاره فقط در صورت باطل کردن سه قسم از اقسام روزه از خصال کفاره است. روزه ماه رمضان و قضای آن و نذر معین. ایشان در تحریرالوسیله دراین‌خصوص می‌فرماید: «در باطل کردن روزه ماه رمضان و نذر معیّن باید کفّاره بدهد و همچنین در قضای ماه رمضان اگر بعدازظهر افطار کند، ولی در اقسام دیگر روزه - چه واجب باشد، چه مستحب، چه قبل از ظهر افطار کند یا بعدازظهر - کفّاره واجب نیست. البته جمعی (از فقها) کفّاره را در افطار روزه اعتکاف وقتی که اعتکاف واجب شده باشد، واجب دانسته‌اند. و بعضی از ایشان در همه مبطلات و بعضی دیگر در خصوص جماع، کفّاره را واجب دانسته‌اند، لکن ظاهر آن است که کفّاره اعتکاف به جماع اختصاص دارد، همچنان که ظاهراً وجوب کفّاره به‌خاطر باطل شدن خود اعتکاف است نه برای باطل شدن روزه، و به همین جهت فرقی ندارد که در شب واقع شود یا در روز. البته اگر در روز ماه رمضان واقع شود، دو کفّاره واجب می‌شود، چنان که اگر در ماه رمضان (در حال اعتکاف) به‌غیر جماع، روزه را باطل کند، فقط کفّاره ماه رمضان واجب است.» [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۵، کتاب الصوم، القول فیما یترتب علی الافطار، مسالة ۴.
۲.۲ - شرایط وجوب روزه کفاره به سبب افطار روزه ماه رمضانباطل کردن روزه ماه رمضان در برخی موارد سبب وجوب روزه کفاره می‌شود نه به طور مطلق و در همه موارد. به‌عبارت‌دیگر «انجام مبطلات روزه همچنان که سبب واجب شدن قضا می‌شود، سبب واجب شدن کفّاره نیز هست، اگر با عمد و اختیار و بدون اکراه انجام گیرد. البته (واجب شدن کفّاره) در دروغ بستن به خدای تعالی و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه (علیهم‌السّلام) و در فرو بردن سر در آب و اماله کردن بنابر احتیاط (واجب) و در بقیه مبطلات بنابر اقوی است، بلکه در دروغ بستن بر آنان نیز وجوب کفّاره خالی از قوّت نیست. ولی قی کردن بنابر اقوی باعث کفّاره نمی‌شود. [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۴، کتاب الصوم، القول فیما یترتب علی الافطار، مسالة ۱.
۲.۲.۱ - عدم فرق بین عالم و جاهلبنابر احتیاط (واجب) بین عالم و جاهل مقصّر فرقی نیست و اما جاهل قاصر که توجه به سؤال کردن هم نداشته، ظاهر آن است که دادن کفّاره بر او واجب نیست، اگرچه احوط (استحبابی) است. [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۵، کتاب الصوم، القول فیما یترتب علی الافطار، مسالة ۱.
۲.۳ - افطار روزه قضای ماه رمضاندر افطار روزه قضای ماه رمضان با وجود شرایطی، روزه کفاره از خصال کفاره آن است. پس «کسی که روزه قضای ماه رمضان را گرفته، اگر وقت آن تنگ نباشد، می‌تواند قبل از ظهر افطار کند، اما بعدازظهر حرام است، بلکه کفّاره واجب می‌شود، اگرچه امساک بقیه روز واجب نیست و کفّاره در اینجا اطعام ده فقیر است برای هر فقیری یک مدّ و اگر نتواند، باید سه روز روزه بگیرد. [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۴، کتاب الصوم، القول فیما یترتب علی الافطار، مسالة ۱.
۳ - اقسام روزه کفّارهروزه کفّاره چهار قسم است: ۱. وجوب روزه همراه غیر روزه، که از آن به کفّاره جمع تعبیر مى‌شود و عبارت است از کفّاره قتل عمد و به قولى کفّاره افطار با حرام در ماه رمضان که در هر دو صورت هر سه خصال کفّاره (آزاد کردن برده، دو ماه روزه گرفتن و اطعام شصت فقیر) واجب است. البته در افطار با حرام، مشهور قائل به کفّاره جمع نیستند؛ بلکه کفّاره آن را یکى از خصال سه گانه مى‌دانند که مکلف در انتخاب آن آزاد است. ۲. وجوب روزه در صورت ناتوانى از غیر روزه که موارد آن عبارت است از کفّاره قتل خطا، کفّاره ظهار، کفّاره افطار در قضاى ماه رمضان پس از زوال، کفّاره یمین، کفّاره جزای صید، کفّاره کوچ عمدى از عرفات پیش از غروب آفتاب، کفّاره خراشیدن زن صورت خود را در مصیبت، به گونه‌اى که خون جارى شود، کندن زن موهاى سر خود را در مصیبت و پاره کردن مرد لباس خود را در مصیبت همسر یا فرزند. در مورد اوّل و دوم، پس از عجز از آزاد کردن برده، دوماه و در مورد سوم پس از ناتوانى از اطعام سه روز روزه واجب مى‌شود؛ چنان که در چهارم پس از عجز از هر سه خصال (آزاد کردن برده، اطعام ده فقیر و پوشاندن آنان) سه روز روزه واجب مى‌گردد. در پنجم (جزای صید) در صید شترمرغ، پس از عجز از قربانىِ شتر، هیجده روز روزه و در صید گاو وحشى (گورخر) پس از ناتوانى از قربانى کردن گاو، نه روز روزه و در صید آهو پس از عجز از قربانى کردن گوسفند سه روز روزه واجب مى‌شود. در مورد ششم (کوچ عمدى از عرفات) پس از عجز از قربانىِ شتر، هیجده روز روزه واجب مى‌شود. روزه کفّاره موارد هفتم تا نهم همانند روزه کفّاره قسم است. البته برخى در سه مورد آخر قائل به استحباب کفّاره شده‌اند. ۳. وجوب روزه به عنوان فرد تخییرى بین روزه و غیر آن که عبارت است از کفّاره افطار روزه ماه رمضان، اعتکاف، نذر، عهد و کفّاره تراشیدن زن موى سر خود را در مصیبت. مکلف در همه موارد یاد شده در انتخاب یکى از خصال کفّاره (آزاد کردن برده، دو ماه روزه گرفتن و اطعام شصت فقیر) آزاد است. برخى، کفّاره اعتکاف و تراشیدن زن موى سر خود را همانند کفّاره ظهار و برخى، کفّاره نذر و عهد را همانند کفّاره قسم دانسته‌اند؛ چنان که بعضى، کفّاره تراشیدن سر را بر زن واجب ندانسته‌اند. از دیگر مصادیق این قسم، کفّاره تراشیدن سر در حال احرام است که شخص بین قربانى کردن گوسفند، سه روز روزه گرفتن یا صدقه دادن به شش فقیر، مخیر است. ۴. وجوب روزه پس از ناتوانى از غیر آن به عنوان فردى تخییرى که عبارت است از کفّاره آمیزش مولا با کنیز مُحرم خود، که با اذن او مُحرم شده است. کفّاره آن یک شتر یا گاو و یا گوسفند و درصورت عجز از شتر و گاو، یک گوسفند یا سه روز روزه است. [۷]
مستند العروة (الصوم) ج۲، ص۲۲۷-۲۴۶.
در دو ماه روزه کفّاره، تتابع واجب است. مراد از تتابع این است که یک ماه آن به اضافه یک روز از ماه دوم را- جز به جهت عذر- پى در پى و بدون فاصله روزه بگیرد. بنابر این، چنانچه بدون عذر بین روزها فاصله بیندازد و افطار کند، روزه‌هایى را که گرفته باید از سر بگیرد. بنابر قول مشهور، تتابع در دیگر روزه‌هاى کفّاره، از قبیل سه روز روزه در کفّاره یمین نیز واجب است. [۱۰]
مستمسک العروة ج۸، ۵۲۰-۵۲۲.
[۱۱]
مستند العروة (الصوم) ج۲، ۲۴۸-۲۵۰.
۴ - پانویس
۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۱۸۶-۱۸۸. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |